Een nachtmerrie over Jeugdzorg die werkelijkheid is

Indepen heeft in samenwerking met DOCSFAIR en Kim Feenstra een documentaire gemaakt over jeugdzorg in Nederland. In deze docu komt iedereen aan het woord: jeugdzorg zelf uiteraard, maar ook rechters, advocaten, de politiek en slachtoffers van jeugdzorg. Om u wat meer inzicht te geven in de complexe situatie bij jeugdzorg zullen wij zo compact mogelijk de huidige situatie weergeven.

De problemen zijn al tientallen jaren bekend

De problemen bij jeugdzorg zijn al heel lang bekend. Naar aanleiding van de vele gemelde problemen is drie jaar lang (vanaf 2016) in opdracht van de overheid onderzoek gedaan door de Commissie De Winter. Op 12 juni 2019 presenteerde deze commissie haar eindrapportage onder de wrange eindtitel ‘Onvoldoende beschermd. Geweld in de Nederlandse jeugdzorg van 1945-heden’. De conclusies waren ontluisterend: de overheid erkende dat er sprake is van fysiek en psychisch geweld binnen de jeugdzorg en dat de overheid onvoldoende heeft gedaan om geweld in de jeugdzorg te voorkomen. Er zijn vervolgens talloze commissies opgericht, contactpunten opgezet, schadevergoedingen uitgekeerd en nog meer rapporten geproduceerd. Maar is er in de kern, bij jeugdzorg zelf, werkelijk iets veranderd in de afgelopen drie jaar?

De problemen bij jeugdzorg zijn niet nieuw

De problemen zijn bekend bij alle partijen in de keten. Desondanks worden ze voortgezet. De slachtoffers, ouders en kinderen, zijn overgeleverd aan een bureaucratisch systeem, dat niet alleen zorgt voor psychische schade bij de kinderen, maar zeer zeker ook bij de ouders. Het is een systeem waar dossiers verdwijnen, dossiers per ongeluk verwisseld worden, geheimhoudingscontracten getekend moeten worden, niet aan waarheidsvinding wordt gedaan en ouders daardoor tussen de raderen van de bureaucratie klem komen te zitten. Slechts het topje van de ijsberg komt in beeld, omdat ouders, murw geslagen door bureaucratie en bedreigingen door jeugdzorg wanneer zij de openbaarheid opzoeken, kiezen voor de valse hoop die hen wordt gegeven door jeugdzorg zelf. Ze hebben niet altijd in de gaten juist gechanteerd te worden door diezelfde jeugdzorg. Alleen ouders met de onuitputtelijke wil om zaken aan de kaak te stellen, over voldoende financiële middelen beschikken en de wil om verandering van het systeem willen bereiken, komen aan de oppervlakte. De overheid reageert daarop steevast met: ‘Dit zijn alleen maar incidenten, je moet ook kijken naar wat er wél goed gaat.’

Het kan iedereen overkomen

Het begint vaak met een melding bij jeugdzorg of Veilig Thuis over een zorgelijke thuissituatie. Iedereen kan een melding doen van een zorgelijke situatie. Dat mag ook anoniem. Soms begint het bij organisaties zoals de politie of het Openbaar Ministerie. Als kinderen meermaals in contact komen met de politie of al meermaals zijn veroordeeld, dan kan dit natuurlijk aanleiding zijn voor een melding bij jeugdzorg. Mistiger wordt het als ook blijkt dat bijvoorbeeld het energiebedrijf melding kan doen bij de gemeente na het afsluiten van de energievoorziening en waarbij geconstateerd wordt dat er kinderen in het betreffende huis wonen. Nog mistiger wordt het als de Belastingdienst een melding gaat doen bij de gemeente. We hoeven de Toeslagenaffaire maar in gedachten te nemen en we zien dat op die manier tenminste 1.675 kinderen uit huis zijn geplaatst als gevolg van een melding van de Belastingdienst aan de gemeente, die vervolgens jeugdzorg heeft ingeschakeld. Het werkelijke aantal uit huis geplaatste kinderen van toeslagenouders ligt bovendien nog hoger, omdat veel kinderen buiten de rechter om uit huis zijn geplaatst. Als u dit weet, en zich realiseert dat er op dit moment talloze gezinnen zijn die in de financiële problemen komen door de alsmaar stijgende energieprijzen, dan is de weg naar een melding door het energiebedrijf naar uw gemeente nog maar heel kort.

Cruciaal is het ontbreken van waarheidsvinding

In het hele traject naar een gedwongen uithuisplaatsing vindt nauwelijks tot geen waarheidsvinding plaats, terwijl deze zo cruciaal is. Dat begint al bij de eerste melding aan ‘Veilig Thuis’ die de eerste screening van een gezinssituatie doet. Zij hanteren het standpunt dat een verhaal altijd twee kanten heeft en willen daar geen oordeel over vellen. Dat is op zich begrijpelijk, het zijn tenslotte maatschappelijk werkers en geen juristen of rechercheurs. Maar wat als een narcistische ex op die manier probeert de ouderlijke macht naar zich toe te trekken? Of als dit het gevolg is van een anonieme melding bij Veilig Thuis door een buurman die zich groen en geel ergert aan de opgeschoten jeugd die in de straat voor stennis zorgt en waarvoor hij ook al meerdere keren de politie heeft gebeld? Veilig Thuis rapporteert de situatie en kan het wijkteam inschakelen. Ook hier betreft het geen rechercheurs of juristen en wederom geen waarheidsvinding. Het wijkteam stelt een rapport op waar wederom niet aan waarheidsvinding wordt gedaan. Er wordt een situatie beschreven van een papieren werkelijkheid. Dit rapport komt vervolgens in handen van andere jeugdzorginstellingen, of bijvoorbeeld de politie of het Openbaar Ministerie. Het Openbaar Ministerie kan zelfs besluiten om een ouder strafrechtelijk te vervolgen op aanwijzing van de jeugdzorg. Veilig Thuis kan echter ook direct vragen om actie en een (spoed)uithuisplaatsing adviseren. Als dat gebeurt, vindt er een zitting plaats bij de kinderrechter zónder ouders. Dat laatste leest u goed. De kinderrechter baseert vervolgens zijn uitspraak op deze papieren werkelijkheid, zonder aan waarheidsvinding te doen, temeer omdat de ouders bij de zitting ontbreken. En hier gaat het met de rechtsbescherming mis, goed mis.

Eenmaal binnen jeugdzorg is er geen ontkomen meer aan

Heeft de kinderrechter eenmaal uitgesproken dat er sprake is van een gedwongen uithuisplaatsing, dan gaat het snel. Een team van de politie haalt de kinderen op bij school en neemt ze mee. Of ze verrassen de kinderen thuis en nemen ze mee. De talrijke filmpjes die hiervan circuleren spreken boekdelen en gaan gepaard met hoogoplopende emoties, zowel bij kinderen als ouder(s). Daarna is men onderdeel geworden van een bureaucratische molen waar geen ontkomen meer aan is. Er wordt een gezinsvoogd toegevoegd aan het gezin die toeziet op de uithuisplaatsing of de ondertoezichtstelling. Het kind komt terecht in een pleeggezin, een gezinshuis of een instelling waar sprake is van een gedwongen verblijf. Nog altijd heeft geen waarheidsvinding plaatsgevonden.

Pervers verdiensysteem

Hier treedt ook een pervers verdiensysteem in werking. Talrijke grote instanties hebben hun verdiensten in de jeugdzorg gevonden en hebben slechts baat bij een maximale bezetting. Hierbij zitten organisaties als het Leger des Heils en meer dan 10 andere gecertificeerde instellingen. Uit stukken blijkt dat een Fries opvanghuis per jaar 42.000 Euro verdient pér kind en daardoor tot een miljoenenomzet komt. Gemeentes besteden de plaatsing van kinderen uit aan organisaties die hieraan grof geld verdienen en veel belang hebben bij bezetting van bedden. Vaak zonder het te weten werken gemeentes mee aan het verdienmodel.

Gevangen in het systeem

Veel kinderen komen niet meer uit het systeem. Dat komt hoofdzakelijk, daar is hij weer, door het ontbreken van waarheidsvinding. De gecertificeerde instellingen worden aangestuurd op bezette bedden, niet op het verdwijnen van bedden. De kinderrechter, die indien de plaatsing aangevochten wordt, een rapport van de Raad voor de Kinderbescherming krijgt, zou de laatste schakel moeten zijn om aan waarheidsvinding te doen. De kinderrechter is op grond van artikel 3.3 van de Jeugdwet ook verplicht om daarop toe te zien, maar de praktijk leert dat hij zijn oordeel vooral velt op basis van de bevindingen van de gezinsvoogd en jeugdzorg. Hij ziet deze als de specialisten op dit werkterrein en emotionele ouders die soms al jaren vechten voor hun recht als bijzaak.